Mawrth 2020 oedd dechreuad cyfnod o newid aruthrol i’r sector gwirfoddol yng Nghymru. Mae adroddiad gan Natalie Zhivkova o CGGC yn cofnodi’r hyn rydym wedi’i ddysgu ar gyfer y dyfodol.
Ym mis Mawrth 2022, dwy flynedd ers dechrau argyfwng COVID-19, gwnaethom ni a rhanddeiliaid allweddol ddod ynghyd i edrych ar bopeth a ddigwyddodd yn ystod y pandemig. Gwnaethom ni fyfyrio ar y newidiadau o ran sut mae’r sector gwirfoddol yn gweithredu, sut rydyn ni’n rhyngweithio â phobl eraill, sut mae pobl yn ein gweld ni a hyd yn oed – pwy ydyn ni.
Nod ein hadroddiad newydd, Y dyfodol rydym yn ei greu: gwersi o wirfoddoli mewn pandemig yng Nghymru, yw ceisio cyflwyno’r safbwyntiau a’r ymagweddau yn sector gwirfoddol Cymru dwy flynedd ar ôl y cyfnod clo cenedlaethol cyntaf, eu cymharu â’r ymchwil sydd eisoes yn bodoli, gwneud argymhellion ar gyfer anghenion datblygu a chymorth yn y dyfodol ac amlygu cyfleoedd a heriau posibl yn y dyfodol agos.
Yma, edrychwn ni ar brif ganfyddiadau’r adroddiad:
CAMU YMLAEN PAN OEDD EI ANGEN MWYAF
Mewn adeg o angen mawr, cyflawnodd y sector. Daeth cymunedau ynghyd a chafodd gwirfoddoli ei gydnabod yn eang. Cafodd partneriaethau a chydweithrediadau eu ffurfio a’u cryfhau, rhoddodd cyllidwyr fwy o ffydd ynom, gwnaeth sectorau eraill edrych arnom ni’n wahanol a chyda gwerthfawrogiad newydd o’r hyn y gallwn ni ei wneud.
Profwyd ein terfynau i’r eithaf, newidiodd ein ffyrdd o weithio, gwnaethon ni ddysgu miloedd o wersi a dechrau meddwl mewn ffyrdd newydd. Ond fel sy’n digwydd yn aml ymhlith mudiadau gwirfoddol, pan gawson ni ein hwynebu gan her aruthrol, gyda llawer mwy o heriau o’n blaenau, fe welsom ni gyfle.
SEILWAITH A CHYDWEITHIO
Dylem barhau i gydweithio ar bob lefel a manteisio ar arbenigeddau ein gilydd. Mae angen i’r sector cyhoeddus, preifat a gwirfoddol a chymunedau adeiladu ar y cydberthnasau a grëwyd yn ystod y pandemig a gweithio gyda’i gilydd i ailgodi a chynnal eu gwydnwch i’r dyfodol.
Mae risg yn rhan annatod o gydweithio. Dylen ni fod yn agored i gymryd risgiau bwriadol sy’n ein galluogi ni i arloesi, arbrofi a datrys problemau hirsefydlog. Caiff partneriaethau cryf eu meithrin dros amser ac mae angen buddsoddi adnoddau staff i’w cynnal. Mae ennyn ymddiriedaeth, cynefindra a dealltwriaeth pan fydd cydweithio’n opsiynol yn talu ar ei ganfed yng ngŵydd argyfwng, pan ddaw’n anorfod.
Mae seilwaith y sector gwirfoddol yn chwarae rhan allweddol mewn hybu a galluogi partneriaethau ledled y wlad.
GWIRFODDOLI ANFFURFIOL
Daeth gwirfoddoli anffurfiol ar hyd a lled cymunedau yng Nghymru yn amlwg iawn yn ystod y pandemig. Mae ei raddfa a’i effaith wedi bod yn syfrdanol ac yn ffynhonnell o ysbrydoliaeth i sefydliadau ffurfiol. Pan wnaeth y sectorau gwirfoddol a chyhoeddus gydweithio â grwpiau cymunedol, bu’n fuddiol, ar y cyfan, i’r ddwy ochr. Bu gwirfoddolwyr anffurfiol yn ddolen bwysig i gymunedau, yn cyflwyno dangosyddion amserol o’r angen ac yn rhoi adborth gonest ar wasanaethau’r sector statudol a gwirfoddol, ac yn gyfnewid am hyn, cawsant arweiniad, hyfforddiant ac adnoddau.
Fel arfer, nid oes gan wirfoddolwyr anffurfiol ddiddordeb mewn dod yn rhan o strwythur ffurfiol ac addasu i’n ffordd fwy anhyblyg o weithio. Eu cryfder yw eu gallu i addasu a chyflymder eu gweithredu. Ni ddylai’r sector gwirfoddol geisio eu hefelychu; yn hytrach, dylen nhw gydweithio â nhw a dysgu o wirfoddolwyr cymunedol, gan estyn help llaw ar yr un pryd.
DIGIDOL
Technoleg ddigidol yw ein ffrind – dylen ni barhau i adeiladu ar y cynnydd a wnaed yn ystod y pandemig, gan ddefnyddio technoleg i symleiddio prosesau, hwyluso cydweithrediadau a chynnig cyfleoedd gwirfoddoli mwy hyblyg. Fodd bynnag, dylen ni fod yn ofalus iawn nad ydyn ni’n gadael y rheini na allai fod â’r mynediad neu’r sgiliau ar ôl.
Ni ddylen ni chwaith anghofio’r buddion i bawb dan sylw o gael rhyngweithiad wyneb yn wyneb. Bydd dull gweithredu hybrid, gyda hyfforddiant, gwasanaethau a chyfleoedd gwirfoddoli ar-lein ac wyneb yn wyneb yn ein galluogi i fod yn gynhwysol a chroesawgar i’r gynulleidfa ehangaf bosibl. Mae’r sector yn parhau i edrych ar adnoddau digidol a grëwyd yn bwrpasol ac yn dilyn y gwaith o roi Strategaeth Ddigidol Cymru Llywodraeth Cymru ar waith yn eiddgar.
BIWROCRATIAETH A HYBLYGRWYDD
Dylai pob un ohonom ni fod yn ceisio lleihau biwrocratiaeth, nid fel mesur argyfwng yn unig, ond i optimeiddio ein gwaith bob dydd. Dylai’r sector gwirfoddol, cyrff cyhoeddus a chyllidwyr ddysgu o’r cynnydd rydyn ni i gyd wedi’i wneud yn ystod y pandemig a pharhau i adolygu gweithdrefnau biwrocrataidd. Mae gweithdrefnau gweinyddol sy’n gymesur â’r gweithgaredd yn gwneud cyfleoedd gwirfoddoli’n ddeniadol i fwy o bobl, cydweithrediadau rhwng ac o fewn adrannau yn fwy hygyrch a chyllid yn fwy amserol.
TIRWEDD NEWYDD
Mae tirwedd y sector gwirfoddol wedi newid – mae angen i bob sector addasu iddi. Mae’r pandemig wedi croesawu mathau newydd o wirfoddolwyr ac wedi ei gwneud hi’n angenrheidiol i drawsnewid llawer o rolau gwirfoddoli ‘traddodiadol. Gwnaeth y cyfyngiadau o ran cadw pellter cymdeithasol wneud cyfleoedd digidol yn fwy amlwg o lawer, yn yr un modd â micro-wirfoddoli.
Mae darpar wirfoddolwyr yn disgwyl hyblygrwydd ac amrywiaeth nawr yn y rolau a gynigir, ac mae angen i’r sector barhau i gyflwyno opsiynau i gynnal y set ehangach o unigolion y llwyddom ni i’w denu yn ystod y pandemig.
Mae’r sector mewn perygl – gyda nifer fawr o staff a gwirfoddolwyr yn dioddef o orflinder, galw uchel parhaus am wasanaethau a llai o gyllid. Mae recriwtio a chadw gwirfoddolwyr yn fater dybryd – bydd dealltwriaeth drylwyr o’r hyn sy’n cymell gwirfoddolwyr, rhoi pwyslais ar y buddion llesiant i bawb dan sylw, a manteisio i’r eithaf ar broffil uwch gwirfoddoli i ymgysylltu â’r sector preifat i gyd yn rhan o’r datrysiad. Ond, bydd hefyd angen buddsoddiad wedi’i dargedu yn y sector i helpu i fynd i’r afael â’r galwadau uchel am wasanaethau.
POLISI A CHYLLID
Ni ddylid gwastraffu’r holl brofiadau rydyn ni wedi’u cael a’r cynnydd rydyn ni wedi’i wneud yng ngŵydd adfyd. Dylid defnyddio gwersi o gydweithio traws-sector, arferion hyfforddi a recriwtio a rennir, cysylltiadau â grwpiau cymunedol a’r ymateb i argyfyngau i adeiladu fframweithiau ar gyfer y dyfodol.
Dylid cynnal biwrocratiaeth weinyddol a chyllidol drwy ei gwerthuso a’i haddasu’n aml. Dylai cyllidwyr barhau i gynnig cronfeydd bach o gyllid hyblyg sy’n annog arloesi a chydweithio, ochr yn ochr â chyfleoedd cyllid craidd. Dylai gwirfoddoli fod ar agenda uwch-arweinwyr ar draws sectorau yng Nghymru.
Yr unig ffordd y gallwn ni roi’r gwersi rydyn ni wedi’u dysgu o’r pandemig ar waith yw trwy gael cefnogaeth ar draws pob lefel weithredu a mandad clir i wneud y canlynol:
- Creu amgylchedd sy’n galluogi
- Chwilio am gyfleoedd i hybu gwirfoddoli a chydweithio
- Creu cyfleoedd i wirfoddolwyr gymryd rhan