Yma, mae Bethan Walsh, Pennaeth Elusennau yn Geldards LLP, yn rhoi trosolwg i ni o’r gweithgareddau gwleidyddol y gall ac na all elusennau eu gwneud wrth ddynesu at etholiad cyffredinol 2024.
Mae elusennau yn chwarae rôl bwysig mewn dadlau dros newid polisi ar ran buddiolwyr, a gall etholiadau fod yn gyfle allweddol i ddatblygu eich nodau elusennol ac ymgyrchu. Wrth i ni ddynesu at Etholiad Cyffredinol nesaf y DU ar 4 Gorffennaf 2024, gall elusennau fod yn cynllunio sut i sicrhau bod eu pryderon ar agendâu ymgeiswyr ac unrhyw lywodraeth i ddod.
A all elusennau ymgyrchu wrth ddynesu at etholiad? Gallant yn bendant. Ond gwyddom fod llawer o elusennau yn pryderu ynghylch risgiau posibl ymgyrchu gwleidyddol, y rhai cyfreithiol a’r risgiau i’w henw da.
Yn y blog hwn, rydym wedi amlygu’r prif faterion allweddol i elusennau feddwl amdanynt.
BETH YDYM YN EI OLYGU WRTH ‘YMGYRCHU’ A ‘GWEITHGAREDDAU GWLEIDYDDOL’?
Yn gyffredinol, mae ymgyrchu yn cyfeirio at y ffyrdd y mae elusennau a mudiadau eraill yn cyflawni eu nodau drwy ddylanwadu ar gynulleidfaoedd arbennig. Yn yr achos hwn, rydym yn cyfeirio’n benodol at ‘weithgareddau gwleidyddol’ a ddiffinnir gan y Comisiwn Elusennau fel:
‘… gweithgarwch gan elusen sydd â’r nod o sicrhau, neu wrthwynebu, unrhyw newid yn y gyfraith neu ym mholisïau neu benderfyniadau’r llywodraeth ganolog, awdurdodau lleol neu gyrff cyhoeddus eraill, boed hynny yn y wlad hon neu dramor.’
Mae gweithgareddau gwleidyddol yn cael eu hystyried yn risg uwch i elusennau nag, er enghraifft, ymgyrchu dros newid agweddau’r cyhoedd. Oherwydd hyn, mae gan ymgyrchu gwleidyddol reolau penodol y mae’n rhaid i elusennau eu dilyn.
Mae ymgyrchu yn weithgarwch dilys i elusennau, ac mae’r un peth yn wir yn ystod etholiadau. Yn ôl y gyfraith, mae’n rhaid i elusennau fod yn annibynnol o wleidyddiaeth plaid. Golyga hyn na allant gefnogi, na chyllido, pleidiau nac ymgeiswyr gwleidyddol.
A ALL ELUSENNAU GEFNOGI NEU WRTHWYNEBU POLISÏAU GWLEIDYDDOL?
Gallant yn bendant. Gall elusennau gefnogi a gwrthwynebu polisïau pleidiau gwleidyddol. Ond dylai ymddiriedolwyr ystyried sut gallai hyn effeithio ar farn y cyhoedd ar annibyniaeth eich elusen. Gan hynny, rhaid bod yn ofalus iawn sut y caiff unrhyw ddatganiad sy’n mynegi cefnogaeth neu wrthwynebiad i unrhyw bolisi ei eirio. Dylai elusennau sicrhau bod unrhyw gefnogaeth neu wrthwynebiad o’r fath yn berthnasol i’w dibenion elusennol.
CYFRAITH ETHOLIADOL
Caiff cyfraith etholiadol ei goruchwylio gan y Comisiwn Etholiadol. Nhw sy’n gosod y rheolau ar faint o amser y gallwch ei dreulio ar fathau arbennig o weithgareddau ymgyrchu.
Ni fydd y mwyafrif o elusennau yn cynnal digon o weithgareddau a reoleiddir i gyrraedd y trothwy ar gyfer cofrestru fel ymgyrchydd di-blaid. Ond, gall elusennau gofrestru os yw eu gweithgareddau ymgyrchu arfaethedig yn cyrraedd y trothwy hwn.
Os ydych chi’n gwario £10,000 ar weithgareddau a reoleiddir ledled y DU, bydd angen i chi gofrestru fel ymgyrchydd di-blaid gyda’r Comisiwn Etholiadol. Os byddwch yn gwario £20,000 yn Lloegr, neu £10,000 yng Nghymru, yr Alban neu Ogledd Iwerddon, bydd angen i chi adrodd gwariant a rhoddion sy’n ymwneud â’ch gwariant a reoleiddir.
Gweler canllawiau’r Comisiwn Etholiadol am wybodaeth fwy manwl.
PETHAU Y GALL AC NA ALL ELUSENNAU EU GWNEUD
Gall elusennau:
- Ymgyrchu wrth ddynesu at etholiad
- Cyhoeddi eu maniffestos eu hunain, yn amlinellu newidiadau polisi sy’n fuddiol i’w buddiolwyr ac yn cyd-fynd â’u hamcanion
- Trefnu a chymryd rhan mewn trafodaethau cyhoeddus
Ni all elusennau:
- Gymryd rhan mewn gwleidyddiaeth plaid
- Derbyn cais gan blaid wleidyddol i ymddangos yn eu maniffesto
- Mynd ati’n benodol i gymharu eu safbwyntiau nhw â safbwyntiau ymgeisydd neu blaid arbennig
YSTYRIAETHAU YMARFEROL I ELUSENNAU
Cyn cymryd rhan mewn gweithgareddau ymgyrchu neu wleidyddol, dylai ymddiriedolwyr wirio dogfen lywodraethu’r elusen am unrhyw gyfeiriad at y maes hwn. Dylent hefyd asesu’r risgiau, gan gynnwys y risgiau i’w henw da a’u hannibyniaeth. Mae gan Geldards restr wirio ddefnyddiol i gynorthwyo elusennau sy’n meddwl am gymryd rhan mewn gweithgareddau neu ymgyrchoedd gwleidyddol.
RHAGOR O WYBODAETH
- Canllaw y Comisiwn Elusennau ar *ymgyrchu elusennol yn ystod etholiad cyffredinol, gan gynnwys *canllawiau CC9, canllaw 5 munud a *chanllawiau ychwanegol
- Côd Ymarfer ymgyrchwyr di-blaid y Comisiwn Etholiadol
- *Canllaw i elusennau ar ymgyrchu gwleidyddol NCVO
Neu cysylltwch â Geldards am gopi o’n rhestr wirio drwy anfon e-bost at bethan.walsh@geldards.com
*Saesneg yn unig